همه ما در مقاطعی از زندگی استرس و اضطراب را تجربه کرده‌ایم؛ احساسی که گاهی در لحظات مهم زندگی مانند اولین روز مدرسه، روز امتحان، مصاحبه کاری یا روز عروسی به سراغمان می‌آید. این واکنش کاملا طبیعی است و بخشی از پاسخ انسانی به موقعیت‌های چالش‌برانگیز محسوب می‌شود.
اما هنگامی که اضطراب از یک احساس موقتی فراتر می‌رود و به‌صورت مداوم آرامش روانی ما را مختل می‌کند، می‌تواند به چالشی جدی تبدیل شود و بر تصمیم‌گیری‌ها، رفتارها و حتی کیفیت زندگی‌مان تاثیر منفی بگذارد. در چنین شرایطی، نباید آن را نادیده گرفت، زیرا ممکن است با یک «اختلال اضطراب» روبه‌رو باشیم که نیاز به توجه و درمان دارد.
در این مقاله از هستیار، قصد داریم مفهوم «اضطراب چیست» را بررسی کنیم و به نشانه‌های اضطراب، علل، روش‌های درمان و همچنین انواع «اختلالات اضطرابی» بپردازیم.
اضطراب چیست؟
اضطراب(به انگلیسی Anxiety)، حالتی روانی و عاطفی است که با احساس نگرانی، ترس یا تشویش مداوم و اغلب غیر منطقی همراه است. در واقع اضطراب را می‌توان پاسخی آینده‌نگر و طولانی‌مدت به یک تهدید مبهم و کلی بیان کنیم که در پاسخ به موقعیت‌های استرس‌زا یا بدون دلیل مشخص بروز می‌کند.
هنگامی که فردی احساس ترس می‌کند، واکنش استرسی بدن که «جنگ‌و‌گریز» نام دارد، فعال می‌شود. این پاسخ می‌تواند شامل تغییرات شناختی، جسمانی و رفتاری مانند افزایش ضربان قلب باشد و به انسان کمک می‌کند تا از خطر فرار کند. استرس و ترس واکنش‌های طبیعی‌اند که تحت فشار ایجاد می‌شوند و معمولاً پس از رفع موقعیت استرس‌زا فروکش می‌کنند؛ اما اضطراب، احساس نگران‌کننده‌ای است که پایدار می‌ماند و ممکن است دلیل مشخصی نداشته باشد.
برای مثال، ممکن است فردی با داشتن برخی علائم، در مورد احتمال بیمار بودن خود دچار شک و نگرانی شود اما پس از انجام آزمایش و عادی بودن نتیجه این نگرانی او از بین برود. اما اگر فردی به یک اختلال اضطرابی مانند اختلال اضطراب بیماری مبتلا باشد، با‌وجود نتیجه طبیعی آزمایش و نداشتن علائم جسمی قابل‌توجه، همچنان نگرانی مداوم و بیش از حدی درباره ابتلا به یک بیماری جدی دارد.
اضطراب می‌تواند تاثیر عمیقی بر زندگی روزمره، روابط و عملکرد فرد بگذارد و در صورت شدت یافتن و تبدیل به اختلال اضطراب، حتی فرد را از انجام کار‌های ساده و روزمره نیز ناتوان کند. البته، احساس اضطراب همیشه به این معنا نیست که فرد به یک مشکل سلامت روان مبتلا است. بسیاری از افراد گاهی اوقات به طور مقطعی اضطراب را تجربه می‌کنند اما وقتی اضطراب مکرر و نامتناسب با موقعیت باشد، نشانه‌ای از یک اختلال اضطرابی است.
انواع اختلال اضطراب چیست؟
طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش جدید(DSM-5-TR)، اختلالات اضطرابی مختلفی با علائم متفاوت وجود دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
- اضطراب اجتماعی(Social Anxiety Disorder)
اختلال اضطراب اجتماعی، به ترس شدید و مداوم از موقعیت‌های اجتماعی و قضاوت منفی توسط دیگران اشاره دارد. فرد مبتلا به این اختلال احساس می‌کند دیگران مدام در حال ارزیابی او هستند و می‌ترسد در تعامل با دیگران خجالت‌زده یا تحقیر شود. این ترس منجر به اجتناب از ارتباطات اجتماعی یا محدود‌کردن تعاملات در موقعیت‌های مختلف(مانند امتناع از صحبت با غریبه‌ها) می‌شود. ازاینرو می‌تواند عملکرد روزانه، روابط و حتی شغل فرد را تحت‌تاثیر قرار دهد.
دشواری در برقراری تماس چشمی، صحبت‌کردن با صدای بسیار آرام یا لرزان، احساس خالی‌شدن ذهن در موقعیت‌های اجتماعی، سرخ‌شدن، تعریق و لرزش از علائم این اختلال اضطراب هستند.
- اختلال اضطراب فراگیر(Generalized anxiety disorder)
بیماری اضطراب فراگیر(GAD)، شایع‌ترین اختلال اضطراب مزمن است که با نگرانی شدید، غیر قابل کنترل و اغلب غیر منطقی در مورد رویدادها یا فعالیت‌های روزمره مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، احساسات مداوم و گسترده‌ای از نگرانی و ترس دارند که دلیل خاصی ندارد. این حالت، واکنشی به یک موقعیت استرس‌زای گذرا نیست که پس از پایان آن از بین برود، بلکه یک نگرانی کلی است که می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی روزمره تاثیر بگذارد. در این مورد می‌توان اضطراب رابطه یا فوبیای تعهد را نام برد؛ در مقاله درج شده به طور کامل به این موضوع پرداخته‌ایم.
- اضطراب جدایی(Separation anxiety disorder)
اختلال اضطراب جدایی، یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که به اضطراب و ناراحتی غیر عادی به هنگام جدا‌شدن از یک فرد یا مکان اشاره دارد. در این اختلال، فرد مبتلا پس از جدایی از یک مکان یا فردی که به او احساس امنیت می‌دهد، مانند والدین، دچار اضطراب شدیدی می‌شود. این نوع اضطراب در کودکان شایع‌تر است، اما می‌تواند در هر سنی مشاهده شود.
- اختلال هراس یا پانیک(Panic disorder)
اختلال پانیک، یکی از انواع اختلال اضطراب است که با تکرار حملات غیر‌منتظره پانیک مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، حمله پانیک مکرر و غیر منتظره‌ای را بدون دلیل و به‌صورت ناگهانی تجربه می‌کنند. تپش قلب، تعریق، لرزش، تنگی‌نفس و بی‌حسی از جمله علائم این اختلال به شمار می‌آیند.
- فوبیا‌های خاص(Specific Phobias)
فوبیای خاص، به ترس شدید و نامتناسب از یک شی یا موقعیت خاص اشاره دارد. بر خلاف سایر اختلالات اضطرابی، فوبیاها بر یک محرک خاص تمرکز دارند و موجب ترس افراد از مواجه با یک شی یا موقعیت خاص می‌شوند. برای مثال می‌توان به ترس از آمپول، ترس از حیوانات، ترس از ارتفاع و… اشاره کرد. یک فرد مبتلا به فوبیا ممکن است بداند ترس او غیرمنطقی یا افراطی است، اما وقتی با محرک مواجه می‌شود قادر به کنترل آن نیست.
- آگورافوبیا(Agoraphobia)
آگورافوبیا، نوعی اختلال اضطرابی است که ترس و اجتناب از مکان‌ها، رویدادها یا موقعیت‌هایی که ممکن است فرار از آن‌ها دشوار باشد را شامل می‌شود. اغلب افراد، به‌اشتباه این اختلال را به‌عنوان ترس و فوبیا داشتن از فضاهای باز یا خارج از منزل می‌دانند، اما این‌طور نیست. برخی از موقعیت‌های معمولی در داخل خانه نیز ممکن است فرد مبتلا به آگورافوبیا را بترسانند. برای مثال می‌توان به ترس استفاده از آسانسور، حمل‌و‌نقل عمومی و گاهی حتی ترک خانه اشاره کرد.
- اختلال لالی انتخابی(Selective Mutism)
اختلال اضطرابی لالی انتخابی، شرایطی است که فرد توانایی تکلم دارد، اما در مواجه با برخی افراد، مکان یا موقعیت‌های خاص، قادر به صحبت‌کردن نیست. این اختلال در کودکان شایع‌تر است و معمولاً همراه با اختلال اضطراب اجتماعی رخ می‌دهد.
- اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD)
اختلال اضطراب پس از سانحه، نوعی اختلال روانی است که پس از تجربه یا مشاهده‌ی یک رویداد شدید و آسیب‌زا رخ می‌دهد. این رویداد می‌تواند شامل سوانح طبیعی، تصادف شدید، جنگ، تجاوز جنسی، خشونت خانگی یا مرگ ناگهانی یک عزیز باشد. در چنین شرایطی، فرد ممکن است احساس ترس، ناتوانی یا وحشت شدید را تجربه کند که پس از گذشت زمان نیز از بین نمی‌رود.
- اختلال اضطراب بیماری(Hypochondriasis)
در اختلال اضطراب بیماری یا هیپوکندریازیس، فرد با‌وجود داشتن وضعیت جسمانی نسبتا خوب، به طور مداوم نگران سلامتی خود است و مکررا به پزشک مراجعه می‌کند یا چکاپ‌های متعدد انجام می‌دهد. او تصور می‌کند که احتمالا به یک بیماری جدی مبتلا است، در‌حالی‌که هیچ علامت خاصی ندارد یا علائم بسیار خفیف هستند.
علائم و نشانه های اضطراب
علامت اصلی اضطراب، احساس نگرانی، تنش و ترس مداوم و طولانی‌مدت است. اختلالات اضطرابی می‌توانند با علائم جسمانی و روانی مختلفی به همراه باشند. در ادامه، این علائم به تفکیک بیان شده‌اند:
علائم روحی اضطراب
علائم روحی اضطراب به صورت زیر است:
- تحریک‌پذیری
- بی‌قراری
- مشکل در تمرکز
- اختلالات خواب(مانند دشواری در به خواب‌رفتن)
- احساس نگرانی شدید در بیشتر اوقات
- دشواری در آرام شدن
- ناتوانی در کنترل افکار یا نگرانی‌ها
علائم جسمانی اضطراب
علائم جسمانی اضطراب به شرح زیر است:
- افزایش ضربان قلب
- تنفس سریع
- تنش عضلانی
- خستگی زود‌هنگام
- تنگی‌نفس
- تعریق
- لرزش یا رعشه
- سوزش بدن
- بی حسی دست‌و‌پا
علائم اضطراب شدید
در اضطراب شدید، علائم جسمانی و روانی در سطح شدید‌تر و آزار‌دهنده‌ای ظاهر می‌شوند و زندگی روزمره را به‌شدت مختل می‌کنند. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- تپش قلب شدید
- تعریق زیاد
- لرزش یا رعشه
- تنش عضلانی شدید
- احساس خفگی
- احساس فشار یا درد در قفسه سینه
- احساس ترس یا وحشت شدید
- نگرانی غیرقابل‌کنترل
- احساس خطر قریب‌الوقوع
- احساس جدایی از واقعیت
- بیدار شدن مکرر از خواب با احساس اضطراب
- بروز افکار منفی
- ناتوانی در آرام ماندن(مانند راه‌رفتن مداوم یا تکان‌دادن دست‌و‌پا)
- ترس از دیوانه‌شدن یا از‌دست‌دادن کنترل
- در موارد شدید بروز حملات پانیک
اگر این علائم به‌صورت مداوم تکرار شده و مانع عملکرد روزمره شوند، نشان‌دهنده یک اختلال اضطرابی هستند که در این شرایط مراجعه به یک متخصص سلامت روان ضروری است.
عوارض اضطراب(تاثیر اضطراب بر بدن) چیست؟
اضطراب می‌تواند تاثیرات و عوارض قابل‌توجهی بر بخش‌های مختلف بدن داشته باشد. در ادامه، به عوارض اضطراب بر بخش‌های مختلف بدن اشاره می‌کنیم:
- سیستم عصبی
اضطراب باعث فعال‌شدن پاسخ “جنگ‌و‌گریز” در بدن می‌شود و هورمون‌های استرس مانند آدرنالین و کورتیزول را آزاد می‌کند. این واکنش می‌تواند منجر به علائمی مانند سردرد، سرگیجه، احساس بی‌قراری یا تحریک‌پذیری، سوزش بدن، گزگز صورت و مشکل در تمرکز شود.
- مشکلات قلبی-عروقی
اضطراب باعث درد قفسه سینه، احساس فشار در قلب، تپش قلب و فشار‌خون می‌شود و می‌تواند خطر مشکلات قلبی را افزایش دهد.
- مشکلات گوارشی
یکی از عوارض جدی اضطراب، مختل کردن سیستم گوارشی است که می‌تواند منجر به حالت تهوع، درد و سوزش معده، اسهال و یبوست، کاهش اشتها و بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) شود.
- دستگاه تنفسی
اضطراب می‌تواند با تاثیر بر سیستم تنفسی، منجر به تنفس سریع، تنگی‌نفس و در موارد شدید‌تر حس خفگی شود.
- سیستم عضلانی
تنش و گرفتگی عضلانی یکی از شایع‌ترین عوارض اضطراب است که اغلب باعث درد و گرفتگی در ناحیه گردن، شانه‌ها یا کمر یا بی‌حسی دست و پا می‌شود. گاهی این درد‌ها به حدی شدید هستند که حتی مانع از خواب راحت می‌شوند.
- سیستم ایمنی
در اضطراب، به دلیل افزایش سطح کورتیزول، سیستم ایمنی ضعیف می‌شود. ازاینرو فرد بیشتر در معرض عفونت‌ها قرار می‌گیرد.
- مشکلات هورمونی
اضطراب شدید می‌تواند تعادل هورمون‌ها را به هم بزند. خستگی مزمن، تغییر در چرخه قاعدگی و کاهش میل جنسی از نشانه‌های عدم تعادل هورمونی هستند.
- مشکلات پوستی
یکی از عوارض اضطراب، بروز مشکلات پوستی مانند اگزما و آکنه است.
- مشکلات خلقی
اضطراب طولانی‌مدت و شدید می‌تواند به دلیل ناتوانی فرد در کنترل نگرانی‌های خود، منجر به افسردگی شود. همچنین ممکن است برخی افراد برای مقابله با اضطراب شدید به مصرف الکل یا مواد مخدر روی آورند.
- مشکل در خواب
اضطراب زیاد می‌تواند باعث بی‌خوابی مزمن، کابوس یا بیدار‌شدن‌های مکرر در طول شب شود.
راه‌های جلوگیری از اضطراب
هر فردی ممکن است در مقطعی از زندگی خود اضطراب را تجربه کرده باشد اما چگونه می‌توان از ابتلا به اضطراب مزمن جلوگیری کرد؟ در ادامه، روش‌هایی برای جلوگیری از اضطراب بیان شده است:
- دوری از موقعیت‌های استرس‌زا
- ورزش منظم مانند پیاده‌روی و یوگا
- داشتن خواب کافی و باکیفیت
- پرهیز از مصرف زیاد کافئین
- مصرف برخی دمنوش‌ها مانند چای بابونه
- استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، تمرین تنفس عمیق و تمرکز ذهن
- تمرین ذهن‌آگاهی(مایندفولنس)
- اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر
- داشتن روابط اجتماعی مثبت
- صحبت با مشاور یا روانشناس در مواقع لازم
سخن پایانی
اضطراب یکی از رایج‌ترین اختلالات روانی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. این اختلال با نشانه‌هایی مانند احساس نگرانی مداوم، ترس بی‌دلیل و افکار منفی همراه است و درصورتی‌که درمان نشود، می‌تواند به مشکلات جسمی و روانی جدی‌تری تبدیل شود. با‌این‌وجود اختلال اضطراب قابل‌مدیریت و درمان است.
روش‌هایی مانند روان‌درمانی، دارو درمانی، نوروفیدبک، تمرین‌های آرام‌سازی و حتی اصلاح سبک زندگی می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی در کاهش نشانه‌های آن داشته باشند. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان به این اختلال دچار شده‌اید، در اولین قدم باید از یک متخصص کمک بگیرید.
بدون دیدگاه